Dan grada se obilježava 22. aprila u znak sjećanja kada je Banjaluka oslobođena od fašizma 1945. godine.
Pod nazivom Banja Luka grad se prvi put spominje u Povelji ugarskog kralja Vladislava II Jagelovića, 06. februara 1494. godine.
Poslije rasprava koje su vodili filolozi i istoričari, utvrđeno je da ime grada potiče od starog pridjeva “banj” – banov, koji je davno iščezao iz našeg jezika, a zadržao se samo u nazivu grada, pa je tom pridjevu dodata imenica “luka”, što znači ravnica, odnosno cijeli naziv grada potiče od složenice “Banova ravnica”.
STARI VIJEK – Oduvijek uz Vrbas, na obje njegove strane razvijale su se još od paleolitskog perioda naselja različitih plemena, koja su se u ovoj blagonaklonoj dolini zadržavala, živjela i razvijala. Pouzdano se zna da je u predrimskom i rimskom periodu ovo područje naseljavalo ilirsko pleme Mezeja, koji su zajedno sa ovim prostorima uključeni u rimsku pokrajinu Ilirik.
Poslije propasti Rimskog carstva slovenska plemena naseljavaju ovo područje tokom VI i VII vijeka nove ere. U srednjovjekovnom periodu duž obale Vrbasa niče veći broj utvrđenja. Pouzdani podaci o tadašnjoj naseobini i životu stanovnika unutar i izvan zidina su, nažalost, još uvijek sakriveni po hodnicima istorije, pozivajući etnografe i istoričare da ih otkriju. SREDNjI VIJEK – Prvo naselje orijentalnog tipa, poslije dolaska Osmanlija 1582. godine, razvija se oko Careve mahale u Gornjem Šeheru. Banja Luka postaje sjedište prostranog Bosanskog pašaluka, što dovodi do ubrzanog razvoja grada. Ferhad-paša gradi mlinove i mostove preko Vrbasa.
U Banjoj Luci su krajem XIX vijeka osnovane prve srpske škole, prvi telegraf je dobila 1866. godine, a pruga Banja Luka–Dobrljin je svečano puštena u saobraćaj 1873, dvije godine pred bosanskohercegovački ustanak, zbog kojeg je morala da bude zatvorena.
MODERNO DOBA – Odlukom Berlinskog kongresa, u Banju Luku 1878. godine ulaze austrougarske trupe, koje je lokalno stanovništvo dočekalo mirno i bez otpora. Pod protektoratom Austrougarske, Banja Luka postaje zanatski i industrijski centar. ako je austrougarska vlast bila manje despotska od osmanlijske i “proklamovala” načela slobode i jednakosti, u narodu su se tokom godina razvijali otpor prema tuđinu i radnička svijest. Počeli su štrajkovi, sve glasnije pobune i pozivi na oslobođenje od okupatora.
XX VIJEK – Prvi svjetski rat donosi ovim krajevima dah slobode, nakon nekoliko vijekova tuđinske tiranije. Banja Luka u Kraljevini Jugoslaviji doživljava svoj pravi procvat. Postaje sjedište Vrbaskog okruga (Vrbaske banovine), a u novoformiranoj državi pripada joj značajan geostrateški položaj. Nagli napredak duguje svom prvom banu, energičnom vizionaru Svetislavu Milosavljeviću.
Najteži udarac u poslijeratnom periodu Banjoj Luci zadaje katastrofalan zemljotres u oktobru 1969. godine, nakon kojeg grad dobija današnji izgled.
Pred raspad bivše Jugoslavije, Banja Luka je bila drugi po veličini grad u SR Bosni i Hercegovini, a deseti u Jugoslaviji. Prema popisu iz 1991. godine, imala je 150.000 stanovnika. Tokom građanskog rata, koji je četiri i po godine buktio na području bivše Jugoslavije, Banja Luka nije bila pod udarom direktnih ratnih dejstava, ali je u ratu znatno izmijenjena njena demografska struktura.
izvor:banjaluka.rs.ba
