Zanatske radnje iz doba Osmanskog carstva, aleje i šetališta iz Austrougarske i zgrade iz doba Jugoslavije danas čine Banjaluku izložbom arhitekture i različitih kultura.
Banjaluka danas predstavlja politički, administrativni, finansijski, univerzitetski i kulturni centar Republike Srpske, a nekada je bila sjedište Bosanskog sandžaka, zatim jedan od najrazvijenijh gradova Kraljevine Jugoslavije.
Grad na Vrbasu je pripadao Osmanskom cartsvu, Austrougarskoj monarhiji, Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca, zatim Kraljevini Jugoslaviji, zatim i FNRJ i SFRJ i to sve u periodu 150 godina.
Arhitekte je opisuju izložbom arhitekture, a istoričari kažu da se duh prošlosti vidi na svakom ćošku,
– Vide se posljedice Osmanske vlasti. Ostale su džamije i zanatske radnje, koje su prepoznatljive. Takođe, vidljivo je i ono rađeno za vrijeme Austrougarske. Tada su napravljene zgrade oko Gospodske ulice, ali i zasađeno najviše stabala koja čine današnje aleje – kaže istoričar Milan Bukara.
Dodaje da bi u Banjaluci istorija bila još više vidljiva da grad na Vrbasu nije pogodio katastrofalni zemljotres.
– Velika većina građevina i svega što vidimo u Banjaluci je nastala u Jugoslaviji, jer je dosadašnju gradnju uništio veliki zemljotres – dodaje Bukara.
Upravo zemljotres 1969. godine, zadao je najteži udarac gradu u poslijeratnom periodu, nakon kojeg je grad konačno dobio svoj prepoznatljivi izgled i značaj. Iako je nanio veliku štetu, zemljotres ipak nije izbrisao sve uspomene koje Banjaluka čuva iz doba kada je bila dio nekih drugih država.
Osmansko carstvo
Za vrijeme Osmanskog carstva podignuto 216 javnih građevina, od kojih su najpoznatije džamija Ferhadija, karavan-saraj, oko 200 zanatskih i trgovačkih radnji.
Može se reći da najstarije građevine u Banjaluci, koje su sačuvale autentični izgled, potiču upravo iz perioda Osmanskog carstva.
Austrougarska
Austrougarska je zauzela Banjaluku 1878. godine. Ova vlast će ostati upamćena po akciji sadnje drvoreda, u kojoj je do 1885. godine zasađeno 4.714 stabala, a Banjaluka postala prepoznatljiva po svojim alejama, čija je ukupna dužina tada iznosila 17 kilometara.
Najznačajniji Banjalučanin tog vremena je svakako pisac i narodni tribun Petar Kočić, koji je ostavio trajni pečat u kulturnom i političkom životu ovog kraja, kao i u srpskoj književnosti.
Kraljevina Jugoslavija
U doba Kraljevine Jugoslavije grad se ubrzano razvijao, pogotovo za vrijeme uprave Bana Svetislava Tise Milosavljevića, prvog bana tadašnje Vrbaske banovine. Tada su izgrađene zgrade Hipotekarne banke, Gradske uprave, Banskog dvora, Sokolskog doma, Higijenskog zavoda, te Narodnog pozorišta.
SFR Jugoslavija
Ovaj period Banjaluka, između ostalog, pamti po izgrađenim neboderima u Boriku. Godine 1971. Banjaluci su pripojena naselja Bukvalek, Česma, Delibašino Selo, Derviši, Mađir, Petrićevac, Presnače, Rebrovac, Šibovi, Vrbanja i Vujinovići, te dio Drakulića.
Život Banjaluke u socijalističkom jugoslovenskom razdoblju mogao bi se podijeliti u dva perioda: od 1945. do razornog zemljotresa 1969. i od 1969. do izbijanja rata u Bosni i Hercegovini.
Izvor: EuroBlic
